Krakowskie tradycje i zwyczaje. Jakie są tradycje w Krakowie?

Kraków jest miastem o bogatej tradycji, pełnej unikalnych tradycji zwyczajów, które często kultywowane są już od wieków. Te tradycje, zarówno religijne, jak i świeckie, tworzą niepowtarzalny charakter Krakowa i przyciągają turystów z całego świata. Jakie są tradycje i zwyczaje unikalne dla Krakowa? Oto przegląd niektórych krakowskich tradycji.

Hejnał z wieży mariackiej

Za sprawą transmisji radiowych o godzinie 12:00 ta krakowska tradycja znana jest na cały kraj. Mowa oczywiście o najbardziej rozpoznawalnym dźwięku Krakowa czyli hejnale mariackim znanym też jako hejnał z wieży mariackiej. Hejnał w Krakowie odgrywany jest o równej godzinie z wieży Kościoła Mariackiego znajdującym się nieopodal Rynku Głównego. Hejnał to melodia przerywana w połowie, co nawiązuje do legendy o trębaczu, który zginął od tatarskiej strzały, próbując ostrzec miasto przed najeźdźcami. Dźwięk hejnału roznosi się po całym centrum Krakowa bowiem melodia odgrywana jest na cztery strony świata.

Emaus

Emaus to tradycyjny odpust, odbywający się w Poniedziałek Wielkanocny przy klasztorze Norbertanek na Salwatorze. Nazwa pochodzi od biblijnego miasta, do którego zmierzali uczniowie Jezusa po Jego zmartwychwstaniu. Na Emausie można spotkać stragany z pamiątkami, zabawkami oraz smakołykami. Symbolem Emausa jest figurka Żyda przynoszącego szczęście. Ostatnimi laty Żydów zabroniono z powodu poprawności politycznej, jeśli jednak wytężymy nieco wzrok i dobrze poszukamy to na szczęścia uda nam się go kupić spod lady. W 2024 roku, ze względu na remont ulicy w okolicy klasztoru, Emaus zorganizowano wyjątkowo na Błoniach.

Rękawka

Rękawka to tradycyjne obchodzone od lat krakowskie święto przypadające na drugi dzień po Wielkanocy, a więc na dzień po Emausie. Rękawka, świętowana na Wzgórzu Lasoty oraz koło Kopca Krakusa (które niegdyś nie były oddzielone ruchliwą ulicą), ma mieć swoje podstawy w pogańskich obchodach wiosennego święta zmarłych czyli Radonicy. Do tradycji Rękawki należało m.in. toczenie po zboczach kopca jajek, obwarzanków, zrzucanie chleba, pisanek czy baloników w stronę zgromadzonego tłumu. W czasie austriackiej okupacji zabroniono świętowania Rękawki. Dziś to festyn z pokazami odtwórstwa historycznego czy też bitew rycerskich oraz stoiska z prostym jarmarkiem.

Pochód Lajkonika

Lajkonik to jedna z najbardziej charakterystycznych krakowskich tradycji. Jest to mężczyzna przebrany za tatarskiego wojownika, co nawiązuje do legendy sięgającej XIII wieku. Według przekazów, podczas jednego z najazdów tatarskich flisacy z podkrakowskiej wsi Zwierzyniec stawili opór najeźdźcom i pokonali ich.Jeden z flisaków postanowił uczcić zwycięstwo i przebrany w strój tatarskiego dowódcy triumfalnie wjechał do Krakowa. Od tego momentu ta symboliczna postać stała się częścią miejskiego folkloru.

Każdego roku, w pierwszy czwartek po Bożym Ciele, odbywa się słynny Pochód Lajkonika. Jest to barwne widowisko, które przyciąga mieszkańców oraz turystów. Pochód rozpoczyna się na Zwierzyńcu i wiedzie przez ulice Krakowa, aż do Rynku Głównego. Lajkonik, ubrany w kolorowy kostium i ozdobioną czapkę, przemieszcza się ulicami na symbolicznym koniu. Towarzyszy mu grupa muzyków i postaci odgrywających różne role. Pochód kończy się na Rynku Głównym, gdzie Lajkonik wykonuje tradycyjny taniec i występuje na scenie. Krakowianie wierzą, że uderzenie buławą Lajkonika przynosi szczęście.

Procesja św. Stanisława

To jedno z najważniejszych wydarzeń religijnych w mieście, odbywające się co roku w niedzielę przypadającą w oktawie święta św. Stanisława. Korzenie tradycji sięgają XI wieku, kiedy po męczeńskiej śmierci biskupa Stanisława ze Szczepanowa jego kult zaczął się intensywnie rozwijać. W 1089 roku, w uroczystej procesji, przeniesiono szczątki biskupa z kościoła na Skałce do katedry na Wawelu. Pierwsza procesja odbyła się w 1253 roku gdy biskup Stanisław został ogłoszony świętym. Wówczas przeszła z Wawelu na Skałkę i ze Skałki na Wawel. Procesja stała się coroczną krakowską tradycją, która umacniała religijne więzi Krakowa z postacią męczennika i patrona Polski.

Współczesna procesja, podobnie jak kiedyś, łączy religijną symbolikę z historycznym znaczeniem miasta. W procesji uczestniczą zarówno wierni, duchowni, jak i przedstawiciele władz. Przebieg wydarzenia pozostaje wierny dawnym obrzędom: po mszy świętej w katedrze na Wawelu relikwie św. Stanisława przenoszone są w uroczystym pochodzie na Skałkę, gdzie odbywa się kolejne nabożeństwo. Trasa procesji obejmuje również zatrzymania przy ważnych kościołach stacyjnych, takich jak kościół św. Katarzyny na Kazimierzu.

Procesja św. Stanisława to wydarzenie o głębokim znaczeniu nie tylko religijnym, ale i kulturowym. Tłum przechodzący na Skałce pełen jest osób w tradycyjnych strojach ludowych z różnych części Polski, przedstawicieli duchowieństwa i najwyższych władz państwowych z prezydentem na czele. Popularność procesji rośnie od czasu gdy biskupem Krakowa był Karol Wojtyła.

Wianki

Wianki w Krakowie to coroczna impreza kulturalna odbywająca się na bulwarach wiślanych w okolicy Wawelu i Dębnik inspirowana dawnymi obrzędami związanymi z letnim przesileniem słońca oraz celebracją wigilii święta św. Jana. Współczesna forma Wianków, organizowana od 1992 roku pod patronatem Urzędu Miasta Krakowa, nawiązuje do pogańskich obchodów Nocy Kupały, przekształconych po chrzcie Polski w Noc Świętojańską. Współcześnie są to koncerty gwiazd takich jak na przykład Lenny Kravitz, Izabela Trojanowska czy zespół De Mono czy też pokazy sztucznych ogni organizowane na zakolu Wisły.

Nad Wisłą zgromadzają się tłumy mieszkańców, oczekując ukazania się galarów oświeconych kolorowemi ogniami, na których znajdujące się grona amatorów, wykonywują różne śpiewy przy puszczaniu balonów i ogni sztucznych – opisywał Franciszek Mikulski w książce Opis Krakowa i jego okolic w 1869 roku

Niegdyś wianki polegały również dosłownie na puszczaniu wianków na wodach Wisły, a w Krakowie organizowano konkurs na najpiękniejszy wianek z atrakcyjnymi nagrodami pieniężnymi. Można podkreślić, że nie jest to stricte krakowski zwyczaj. Wianki znajdziemy też w Warszawie, a przed wojną organizowano je w różnych innych miastach Polski.

Intronizacja króla kurkowego

Intronizacja króla kurkowego to jedna z najważniejszych uroczystości Bractwa Kurkowego w Krakowie. Całe wydarzenie rozpoczyna się w Parku Strzeleckim, gdzie bracia kurkowi i ich goście zbierają się, aby wspólnie uczcić to doniosłe wydarzenie. W czasie zbiórki uczestnicy wykonują wspólne zdjęcia niegdyś przy pomniku Jana III Sobieskiego, a dziś przy pomniku św. Jana Pawła II, który jest honorowym bratem Bractwa.

Kolejnym ważnym elementem ceremonii jest msza święta, która odprawiana jest w Bazylice Mariackiej. Po mszy barwny orszak braci kurkowych przechodzi ulicami Krakowa. Na Rynku Głównym odbywa się główna część uroczystości – intronizacja nowego króla kurkowego. Na estradzie przy Wieży Ratuszowej nowy król przejmuje srebrnego kura, symbol władzy, od swojego poprzednika. W trakcie tej ceremonii następuje także przekazanie laski marszałkowskiej oraz łańcuchów marszałków, co podkreśla ciągłość tradycji. Po zakończeniu oficjalnych ceremonii orszak wraca do Parku Strzeleckiego, gdzie odbywa się bracki piknik. Impreza odbywa się w czerwcu każdego roku.

Osadzanie Chochoła w Rydlówce

Osadzanie Chochoła w Rydlówce to wyjątkowa i barwna tradycja, która odbywa się corocznie w krakowskich Bronowicach. Obrzęd ten nawiązuje do słynnego ślubu i wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny z 1900 roku, które stały się inspiracją dla Stanisława Wyspiańskiego do napisania dramatu Wesele. Centralnym punktem tych uroczystości jest symboliczne okrywanie słomą krzewu róży, czyli właśnie „osadzanie chochoła”, co ma swoje korzenie w ludowych obyczajach zabezpieczania roślin na zimę.

Całe wydarzenie rozpoczyna barwnym korowodem, który przemierza ulice dawnych Bronowic Małych. Uczestnicy, w tym członkowie Teatru Złoty Róg, lokalni artyści i mieszkańcy, nawiązują do tradycyjnych weselnych zwyczajów. Przejście prowadzi do Rydlówki – zabytkowego dworku, w którym mieści się muzeum poświęcone pamięci Lucjana Rydla.Tam odbywa się główna część uroczystości, czyli samo osadzanie chochoła. Osadzanie chochoła, które ma ponad półwieczną historię, zainicjowane zostało przez prof. Stanisława Waltosia w 1969 roku, wraz z otwarciem Muzeum w Rydlówce.

Konkurs Szopek Krakowskich

Konkurs szopek krakowskich to coroczne wydarzenie organizowane przez Muzeum Krakowa, celebrując unikalną krakowską tradycję szopkarstwa. Odbywa się on w pierwszy czwartek grudnia, kiedy to szopkarze z całego miasta gromadzą się przy pomniku Adama Mickiewicza na Rynku Głównym, by zaprezentować swoje dzieła. Ich misternie wykonane szopki, które często nawiązują do architektury Krakowa, są następnie przenoszone do Pałacu Krzysztofory, gdzie odbywa się ich ocena przez jury oraz wystawa dla publiczności.

Historia konkursu sięga 1937 roku na stałe wpisał się w kalendarz krakowskich wydarzeń kulturalnych. Szopkarze rywalizują w różnych kategoriach, od dziecięcych po seniorskie, tworząc prace w różnych rozmiarach. W 2018 roku szopkarstwo krakowskie zostało wpisane na prestiżową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO, co podkreśla jego unikatowość.

Kwiaty pod pomnikiem Adama Mickiewicza

Coroczne składanie kwiatów pod pomnikiem Adama Mickiewicza przez krakowskie kwiaciarki to jedna z ważnych miejskich tradycji, która odbywa się co roku w Wigilię. Wydarzenie to jest nie tylko hołdem składanym wielkiemu poecie, ale także sposobem na wyrażenie szacunku dla dziedzictwa literackiego i kulturowego Polski.

Kwiaciarki w swoich tradycyjnych strojach zbierają się u stóp pomnika, by ozdobić go biało-czerwonym wieńcem w dniu urodzin słynnego narodowego wieszcza. Tradycja składania wieńca przed pomnikiem Adama Mickiewicza liczy ponad 100 lat. Po złożeniu wieńca kwiaciarki składają życzenia zebranym wokół pomnika i rozrzucają gałązki jemioły.

Miodek turecki

Miodek turecki to tradycyjna przekąska związana z obchodami Wszystkich Świętych w Krakowie sprzedawana na straganach przy cmentarzach 1 i 2 listopada, głównie pod Cmentarzem Rakowickim. To twardy karmelowy przysmak o kremowej barwie i lekko miodowym smaku wykonany z dodatkiem pokruszonych orzechów.

Współczesne wersje miodku tureckiego obejmują różne smaki, takie jak śmietankowy, kakaowy, waniliowy czy rumowy. Miodek turecki sprzedawany jest zazwyczaj w nieregularnych, pokruszonych bryłkach, zapakowanych w folię lub papierowe torebki. Historia miodku tureckiego sięga co najmniej lat 20. XX wieku, kiedy sprzedawano go na krakowskich straganach w dużych blokach, które następnie kruszono na mniejsze kawałki. Choć jego nazwa sugeruje związek z tureckimi słodyczami, takimi jak chałwa czy rachatłukum, jest to typowo krakowska przekąska.

Obwarzanek

Krakowski obwarzanek to jedno z najbardziej rozpoznawalnych symboli miasta, który możemy zjeść jako smaczną przekąskę. Wypiek ten powstaje z ciasta pszennego, które najpierw jest gotowane (obwarzane), a potem pieczone. Dzięki temu procesowi obwarzanek ma chrupiącą skórkę i miękkie wnętrze. Zazwyczaj posypuje się go makiem, solą, sezamem lub innymi dodatkami. Przekąska jest produkowana w mieście od tak dawna, że można ją uznać za prawdziwą tradycję. Zwłaszcza z powodu tego, że prawdziwy obwarzanek krakowski jest produktem chronionym geograficznie i pochodzi wyłącznie z certyfikowanych piekarni.

Początki krakowskiego obwarzanka sięgają XIV wieku. Wtedy to królowa Jadwiga zezwoliła piekarzom na jego wyrób. Dziś można go kupić niemal wszędzie w centrum Krakowa, sprzedawanego z charakterystycznych wózków, a jego cena wynosi kilka złotych. Warto pamiętać, że kupując obwarzanka, należy zwrócić uwagę na nalepkę z adresem wytwórcy na wózku, aby uniknąć podróbek.