Dom Egipski w Krakowie przy Retoryka. Jak wyglądał? Kiedyś i dziś

W Krakowie mógł stać jeden z najciekawszych przykładów budownictwa inspirowanego tak zwaną egiptomanią – Dom Egipski w Krakowie. Mógł, ponieważ interesujący gmach na rogu ulic Retoryka i Smoleńsk zbudowany pod koniec XIX wieku został przebudowany jeszcze przed II wojną światową. Dziś przyglądamy się kamienicy Dom Egipski w Krakowie i staramy się przypomnieć jak wyglądała kiedyś przed przebudową na starych zdjęciach.

Dom Egipski został wzniesiony w latach 1893–1896 jako dom dla Józefa Kuleszy, znanego rzeźbiarza i właściciela zakładu kamieniarskiego działającego przy Cmentarzu Rakowickim. Projekt kamienicy został przygotowany przez K. Lachnika. Publikacje dostępne publicznie we wrześniu 2024 roku podają, że pełne personalia architekta nie są znane.

Wystarczy jednak chwila spędzona w archiwach i można stwierdzić, że wszystko wskazuje na to, że architektem domu był budowniczy i inżynier Karol Lachnik, jeden z członków Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Kierownikiem budowy Domu Egipskiego miał być architekt Beniamin Torbe.

Jeszcze przed zakończeniem budowy powstająca na Nowym Świecie kamienica została sprzedana przez Kuleszę na rzecz Joela Baumingera, który sprzedał ją później Józefowi Ostoi Zagórskiemu, a następnie po jego śmierci przeszła we władania Funduszu Stypendyjnego.

Zdobienia Domu Egipskiego

Dom Egipski był jednym z ciekawszych budynków stojących wówczas w Krakowie za sprawą zdobień. Fasada budynku była bogato dekorowana symbolami egipskimi. Dostrzec można było pylony i sfinksy przed wejściem do budynku, węgary okien z motywami dysku słonecznego znakiem Neith, zdobione kilkudziesięcioma postaciami ludzkimi.

Tak ozdobiona fasada wyróżniała się na tle innych kamienic. Uwagę zwracał również wieńczący budynek gzyms typu cavetto powszechnie stosowany w architekturze Egiptu oraz budowlach wzorowanych na egipskim stylu.

We wnętrzu miały znajdować się kolejne zdobienia, które na planach naszkicowano na parterze, a także na II piętrze budynku. Do naszych czasów zachowała się płaskorzeźba z egipskimi motywami w której można doszukać się odwołania do prac Hansa Makarta, w tym personifikacją Nilu, znajdująca się w wejściu od ul. Smoleńsk. W archiwach zachowały się plany budowy pierwotnego domu sprzed przebudowy z lat 1929-1930.

Dom Egipski miał również znaczenie dla krakowskiej społeczności artystycznej. W latach 1896–1914 pod adresem ul. Smoleńsk 10 mieszkał znany rzeźbiarz Alojzy Bunsch, profesor Państwowej Szkoły Przemysłowej. To właśnie w tej kamienicy w 1898 roku urodził się jego syn, Karol Bunsch.

Wartym wspomnienia jest to, że niezwykła kamienica stała bezpośrednio przy przepływającej tędy Rudawie. Cała ulica Retoryka została wytyczona na prawym brzegu Rudawy. Budynek powstał jeszcze przed wpuszczeniem rzeki do sztucznego koryta z powodu częstych podtopień. Wpuszczenia Rudawy do sztucznego koryta dokonano w latach 1910-1912. Rzeka płynęła miejscem w którym obecnie wytyczona jest alejka rozdzielająca dwa pasy jezdni.

Czytając artykuł pod tytułem Koniec krakowskiego Egiptu opublikowany 14 września 1930 roku w tabloidzie Ilustrowany Kuryer Codzienny można natknąć się na krytykę i opis Domu Egipskiego. Autor tabloidowej notatki, Stanisław Mróz, określał budynek mianem “kaprysu architektonicznego“.

Całe jego mury pokryte były motywami ornamentacyjnymi hieroglifów , świętych ibisów, skarabeuszów i hjeratycznych szakali, stylizowanych postaci faraonów i nie faraonów – przed bramami stały obeliski i leżały sfinksy wreszcie polichromja ścian domu utrzymana była w narodowych barwach staroegipskich – w barwach polichromji piramid

Przebudowa Domu Egipskiego

W ciągu kilku dekad wygląd Domu Egipskiego uległ dewastacji. We wspomnianym już wyżej tabloidzie podkreślano zniszczenia obelisków i sfinksów oraz wyblakłe kolory fasady. W latach 1929–1930 budynek przeszedł gruntowną przebudowę. Zyskał popularne wówczas modernistyczne formy. W wyniku przebudowy większość charakterystycznych egipskich ozdób została usunięta.

Do dziś z pierwotnych dekoracji przetrwało niewiele. Najbardziej zauważalnym śladem egipskiej przeszłości budynku są drewniane drzwi wejściowe ozdobione motywami łodyg lotosu i papirusu, a także ureusze – symboliczne dyski słoneczne. Wewnątrz kamienicy zachowały się również niektóre detale architektoniczne nawiązujące do oryginalnego wystroju.

Do naszych czasów zachowały się też przynajmniej cztery niszczejące figury faraonów, które można odnaleźć uwiecznione na zdjęciach w internecie stojące pod schodami w kamienicy oraz w rogu podwórka. Dziś na fasadzie budynku nad wejściem znajduje się tablica z napisem “Domy Fundacji śp. dr. Józefa Ostoji Zagórskiego”

Dom Egipski, choć dzisiaj nie przypomina już swojej oryginalnej wersji z końca XIX wieku, wciąż pozostaje wyjątkowym miejscem na mapie Krakowa. Niestety nie jest dostępny do zwiedzania. Jeśli ktoś posiada zdjęcia zachowanych we wnętrzu detali lub zdjęcia archiwalne oraz jest w stanie pomóc nam wzbogacić ten materiał serdecznie prosimy o kontakt mailowy.

Zainteresowanych motywami egipskimi oraz samym Domem Egipskim warto odesłać do artykułu Iwony Fischer pt. Dom Egipski w Krakowie: przykład egiptomanii w architekturze polskiej. Zainteresowanym ciekawymi kamienicami w Krakowie polecamy tekst o Domu Pod Pająkiem.

Źródła m.in. Sprawozdanie Dyrekcyi Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie; Nowa Reforma R. 27, nr 214 (9 maja 1908); Ilustrowany Kuryer Codzienny R.21, nr 248 (14 września 1930)