Kraków nie może poszczycić się tak ogromną liczbą wystawnych gmachów jak Wiedeń, Budapeszt, Warszawa czy nawet Lwów. Wprawdzie nie ma ich zbyt wiele to nie znaczy to, że w mieście nie powstawały interesujące kamienice. Jedną z ciekawszych krakowskich kamienic jest Kamienica Pod Pająkiem przy Karmelickiej 35 znajdująca się na rogu ul. Batorego. Oto historia domu architekta Teodora Talowskiego.
Kamienica Pod Pająkiem na rogu ul. Karmelickiej 35 i Batorego 28 powstała jako dom architekta Teodora Talowskiego w latach 1889-1890 (niektóre źródła podają lata 1887-1890 i donoszą, że w 1898 roku do projektu dodano wieżyczkę).
Budynek jest jednym z najbardziej charakterystycznych w tej części miasta i szybko stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych budynków projektu Talowskiego. Łączy łącząc w sobie elementy secesji i historyzmu. Powstał w tak zwanej pierwszej fazie twórczości, określany jest mianem “kwintesencji talowszczyzny“.
Kamienica posiada trzypiętrową, asymetryczną fasadę wykonaną z różnokolorowej czerwonej cegły, kryta jest dwuspadowym dachem. Wygląd budynku nawiązuje nieco do średniowiecznej architektury obronnej. Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów tej kamienicy jest bogata dekoracja elewacji, w tym wystające zdobienia z motywami zwierzęcymi i roślinnymi, a także kute detale metalowe, które podkreślają secesyjny charakter budynku.
Wartym podkreślenia jest wykonanie elewacji z ciemnoczerwonej cegły klinkierowej, zwykłej cegły i zendrówek, które kontrastują z detalami z białego kamienia. Dostrzec można również kule armatnie wbite w elewację frontową.
Fasada od strony ulicy Karmelickiej jest wąska i bogato zdobiona. Otwory okienne są rozmieszczone nieregularnie, co nadaje budynkowi dynamicznego i nieco eklektycznego charakteru. Okna są prostokątne, otoczone jasnymi opaskami z kamienia. Zabieg zastosowania różnych kolorów budulca miał symulować przebudowy budynku.
Projektując fasadę Talowski przewidział w niej elementy po których pnąć w górę miało się dzikie wino. W Krakowskim Miesięczniku Artystycznym z 1 października 1911 roku podkreślano, że:
wszystkie domy, które zastosowały u siebie stałą ozdobę fasad dzikim winem dobrze na tem wychodzą, gdyż bez ponawiania corocznego zachodu posiadają ozdobę trwałą, jednolitą i z roku na rok piękniejszą
Wśród przykładów wymieniono Dom Pod Pająkiem. W krakowskich archiwach znajdują się zdjęcia prezentujące dom porośnięty winem zarówno na zdjęciach wykonanych wkrótce po wybudowaniu kamienicy jak i z pnączem widocznym jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku. Podobne rozwiązanie zastosował architekt projektując kamienicę Pod Śpiewającą Żabą znajdującą się na rogu dawnej ul. Wolskiej i Retoryka.
Kamienica ma również charakterystyczną schodkową attykę, która dodaje jej średniowiecznego klimatu. Na jej szczycie zobaczymy pająka, zegar słoneczny i datę 1889. Nad oknami oraz wzdłuż całej fasady widoczne są liczne dekoracyjne wsporniki oraz gzymsy, które podkreślają podziały architektoniczne. W prawej części budynku wyróżnia się także manierystyczny wykusz z dwoma oknami ujętymi w pilastry nad którym znajduje się szczytowy ornament. Odczytać tu można znaną z wejścia na dziedziniec Wawelu sentencję “Si Deus nobiscum quis contra nos” („Jeśli Bóg z nami, któż przeciw nam”).
Jednym z najbardziej unikatowych elementów jest niewielka, okrągła wieżyczka narożna, zwieńczona stożkowym dachem mająca przypominać średniowieczne baszty. Od strony ul. Batorego można znaleźć “swobodne nawiązanie do attyki Sukiennic” o czym czytamy w publikacji Jan Zawiejski architekt przełomu XIX i XX wieku Jacka Purchla z 1986 roku. Na wieżyczce znajdowała się iglica, która nie zachowała się do naszych czasów.
Jednym z najbardziej intrygujących elementów kamienicy “Pod Pająkiem” jest jej program ikonograficzny, który łączy w sobie różnorodne symbole, takie jak pająk, słońce oraz niefunkcjonujący obecnie prawidłowo zegar słoneczny.
Zdaniem Tomasza Węcłowicza inspiracją do użycia skrzydlatych dysków egipskich mógł być słynny Dom Egipski stojący nieopodal domu Tałowskiego przy ul. Retoryka.
Zdaniem niektórych ekspertów umieszczenie pajęczych motywów ma mieć głębszy sens symbolizujący między innymi przemijanie czasu. Znajdziemy tu też detale takie jak napis Fecit Theodorus Talowski oraz wizerunek uskrzydlonego smoka i dysk słoneczny z ptasimi głowami.
Sam Talowski był ekscentrykiem. W domu własnym przy ul. Retoryka 5 miał ptaszarnię z wieloma egzotycznymi okazami, które, jak sam pisał, wiele go kosztują – czytamy w publikacji Krytyka pretensjonalnego historyzmu w twórczości Witkacego i Gruszczyńskiego na przykładzie ul. Retoryka w Krakowie Tomasza Węcłowicza z 2020 roku
Stojąca przy ul. Karmelickiej kamienica została wpisana do rejestru zabytków pod nr rej. A-157 w dniu 17 maja 1968 roku. Wśród interesujących budynków wykonanych przez Talowskiego w Krakowie zobaczyć możemy m.in budynek przy św. Jana 3, Retoryka 1, Retoryka 3, Retoryka 5, Retoryka 7, Retoryka 9, Smoleńsk 18, Smoleńsk 20, Długiej 54, Gmach Sokoła przy dawnej ul. Wolskiej, wiadukt i przekop nad Lubicz, szpital Bonifratrów.
Najważniejsze dzieło Talowskiego to słynny na całą Polskę kościół św. Elżbiety we Lwowie przemieniony dziś na cerkiew oraz kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Tarnopolu zniszczony po odebraniu miasta Polsce w 1954 roku.
Powiązane wpisy:
Parkingi koło Wawelu w Krakowie. Parkowanie blisko Wawelu
Co można zwiedzić na Wawelu za darmo? Darmowe atrakcje
Ogrody Królewskie Wawel. Bilety i cennik. Czy warto?
Wawel cennik biletów. Ile kosztuje zwiedzanie w 2024?
Wawel Kraków atrakcje dla dzieci. Zwiedzanie z dzieckiem
Barbakan w Krakowie. Historia, bilety i ciekawostki
Pomnik Grunwaldzki Kraków opis. Kogo przedstawia?
Kościół Świętego Krzyża w Krakowie. Gotyk na uboczu Starego Miasta
Pomnik Floriana Straszewskiego na Plantach. Budowali go prawie 4 lata
