Pomnik Światowida w Krakowie. Co stoi pod Wawelem?

Przechadzając się pod Wawelem w okolicy skrzyżowania ulic św. Gertrudy i Stradomskiej wiele osób zadaje sobie pytanie: co stoi pod Wawelem. Tutaj, tuż przy średnio estetycznym połamanym drzewie, pod Wawelem w sercu Krakowa, znajduje się niezwykła kamienna rzeźba – kopia posągu Idola ze Zbrucza, znanego również jako Światowid ze Zbrucza. To unikalne dzieło sztuki nie tylko przyciąga uwagę turystów i mieszkańców, ale także skrywa historię sięgającą czasów pogańskich Słowian. Dziś opisujemy rzeźbę, która stała się neopogańskim symbolem znanym jako Kumir pod Wawelem.

Historia Idola ze Zbrucza

Oryginalny Idol ze Zbrucza został odkryty w 1848 roku pod wsią Liczkowice, znajdującej się około 170 kilometrów na południowy wschód od Lwowa, około 60 km od Tarnopola. Znalezisko to miało miejsce w rzece Zbrucz niedaleko ujścia rzeki Gniłej i Tajnej i od razu wzbudziło ogromne zainteresowanie archeologów i historyków. Odkrycie było dziełem przypadku. Posąg znaleziono po opadnięciu poziomu wód.

Posąg odkryty z jednej sztuki kamienia piaskowego wykuty, czworoboczny, cztery i ćwierć łokci wiedeńskich wysoki, u dołu i góry ma stopę kwadratową. Wszystkie jego boki są równe; u dołu cokolwiek wykruszony, zdaje się odbity od podstawy zaginionej z którą tworzył jedną bryłę – opisywał Józef Ignacy Kraszewski w książce Sztuka u Słowian z 1860 roku

Wapienny posąg mający około 2,6 metra wysokości pochodzi z XI wieku i jest jednym z nielicznych zachowanych świadectw przedchrześcijańskich wierzeń Słowian. Bałwan ze Zbrucza w Liczkowicach początkowo był własnością Konstantego Zaborowskiego, który chciał ustawić go w swoim majątku w oddalonych o około 30 kilometrów Kociubińczykach. Ze względu na sprzeciw chłopów ofiarował go Mieczysławowi Potockiego , a ten 10 lutego 1851 roku poinformował Towarzystwo naukowe Krakowskie, że jest goów przekazać bożyszcza do Krakowa.

W 1851 roku rzeźba trafiła do powstałego w 1850 roku Muzeum Starożytności w Krakowie mieszczącego się wówczas w Bibliotece Jagiellońskiej przy ul. św. Anny. Dzisiaj pozostaje w Muzeum Archeologicznym w Krakowie przy Senackiej 3. Posąg zwano wówczas również Światowidem Bohodzkim. W 1877 roku odbyła się wyprawa mająca zlokalizować miejsce w którym mógł stać posąg. W wyprawie brało udział panowie Kazimierz Bieńkowski oraz p. Brzuszkiewicz, którzy w młodości obserwowali wydobycie posągu z rzeki.

Kamienny Idol przedstawia czterostronną figurę z trzema poziomami reliefów. Każda strona posągu reprezentuje różne aspekty słowiańskiej mitologii, takie jak bogowie i duchy. Idol przedstawia cztery postacie. Dwie postacie kobiecie i dwie postacie męskie mające symbolizować bóstwa Ładę, Mokosz, Peruna i Dażbóga. Wbrew powszechnemu poglądowi posąg nie przedstawia Światowida ani Świętowida. Posąg wydobyty ze Zbrucza stał prawdopodobnie na pobliskim wzniesieniu o nazwie Sokolicha i był malowany na czerwono.

Co stoi pod Wawelem?

W Krakowie, pod Wawelem, znajduje się wierna kopia posągu wydobytego z rzeki Zbrucz. Rzeźba ta została ustawiona z okazji organizowanych przez władze obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w 1966 roku w czasach PRL-u zorganizowanych jako przeciwwaga do organizowanych przez Kościół katolicki obchodów milenium chrztu Polski. Być może ustawienie pogańskiego symbolu pod Wawelem miało mieć wyraz propagandowy.

Kamienny Światowid powstał w latach 1963-1968 w pracowni Józefa i Waldemara Wesołowskich. Rzeźba przeszła remont w 2008 roku.

Kopia posągu jest wykonana z kamienia i zachowuje wszystkie detale oryginalnej rzeźby. Jest wykorzystywana przez środowiska neopogańskie jako miejsce kultu. Pod kamienną rzeźbą często można znaleźć symboliczne ofiary składane bożkom w postaci zniczy, zgniłych owoców czym monet.

Obok kopii posągu znajduje się słynny kasztanowiec uszkodzony w czasie nawałnicy 9 lipca 2021 roku. Powalone drzewo nie zostało usunięte i nie zostanie usunięte dopóki wykazuje oznaki życia. Wygląda niezbyt imponująco.