Planty w Krakowie historia atrakcje i pomniki

W niewielkiej odległości od samego Rynku Głównego w Krakowie znajduje się miejsce każdego dnia mijane przez tysiące osób z których część nie zdaje sobie sprawy z jego statusu. To jeden z najbardziej urokliwych parków w Krakowie czyli Planty. Co to są Planty w Krakowie? Jaka jest historia krakowskich Plant? Skąd nazwa? Jakie są atrakcje i ciekawostki związane z Plantami? Czy są potrzebne bilety? Podpowiadamy też kiedy powstały.

Zanim powstały Planty w Krakowie

Planty w Krakowie okrążają Stare Miasto i ścisłe centrum Krakowa. Pod względem prawnym jest to wpisany do rejestru zabytków park miejski. Planty w Krakowie powstały w latach 1822-1830 w miejscu dawnych średniowiecznych murów miejskich.

Na miejscu Plant znajdowały się średniowieczne umocnienia Krakowa składające się z murów miejskich, 31 baszt oraz systemu miejskich bram, których było siedem. Trzy z bram miejskich do Krakowa były dodatkowo ochraniane przez rondle czyli barbakany. Do naszych czasów przetrwała Brama Floriańska oraz Barbakan, który oddzielony był od bramy fosą. System fortyfikacji miejskich był dodatkowo wzbogacony o głęboką fosę oraz wały.

Od bramy Floryaskiej do »furtki« Mikoajskiej były najlepiej zachowane dawne fortyfikacye miasta: fosa, dwa mury i baszty. Pomiędzy murami były małe ogródki. W jednym z nich, do którego wchodzio się z bramy Floryańskiej, były kramy z prochem strzelniczym w liczbie dziesiciu, co dla miasta było niebezpiecznem sąsiedztwem – czytamy w publikacji Planty Krakowskie autorstwa Franciszka Kleina

W 1806 roku okupacyjne władze austriackie podjęły decyzję o tym, że mury miejskie w Krakowie, wraz z przylegającymi do nich zabudowaniami, należy zniszczyć. Austriacki okupant motywował decyzję względami higienicznymi. Od powstania pomysłu zaborców do jego realizacji minęło wiele lat. Decyzję o zrównaniu murów miejskich wpłynął ich opłakany stan zachowania oraz to, że teren fosy i wałów niewykorzystywana było jako wysypisko porośnięte chwastami i tworzące mokradło.

Do realizacji planów zniszczenia średniowiecznych murów miejskich Krakowa ostatecznie zabrano się w 1820 roku gdy Stanisław Wodziecki złożył wniosek o “urządzenie ogrodów naokoło miasta na miejscu dawnych fortyfikacyi”. Powstały plany robót do których zabrano się w 1822 roku.

Powstanie Plant w Krakowie

W czasie niszczenia murów obronnych krajowa z inicjatywy Feliksa Radwańskiego udało się uratować przed zniszczeniem fragment murów i Bramę Floriańską oraz Barbakan. Na miejscu rozebranych murów i zasypanych fos utworzony został miejski ogród zwany Plantacyami. Prace skończyły się dopiero w 1830 roku. Zlikwidowane fortyfikacje zastąpiono terenami zielonymi, które stopniowo przekształcały się w pierścień parków otaczających miasto. Planty były chętnie odwiedzane przez mieszkańców, którzy korzystali z nowych ścieżek, trawników i drzew.

W latach 30. XIX wieku powstała altana pełniąca rolę cukierni, którą następnie przekształcono w kawiarnię. W kolejnych latach Planty rozwijały się, pojawiały się nowe ścieżki, klomby oraz drzewa takie jak kasztany, topole, klony, jesiony i lipy. Zachowano również dawny poziom terenu w dwóch miejscach, tworząc kotliny, z których jedna stała się symbolem „drzewa wolności” – wspaniałego wiązu, który według legendy miał zostać zasadzony przez Tadeusza Kościuszkę.

W kotlinie Wielkiego Koła, w miejscu obecnego pomnika Straszewskiego, usypano kopiec otoczony topolami, z wysokim słupem ozdobionym herbem Krakowa. Było to miejsce spotkań, gdzie orkiestra milicji grała koncerty w niedziele i święta, a w czasie festynów organizowano gry i zabawy. Po ostatecznym przyłączeniu Krakowa pod okupację austriacką w 1849 roku kopiec zniszczono, usunięto słup będący symbolem dawnej Rzeczypospolitej, a poziom kotliny podniesiono. Do ozdoby Plant dodano również kamienne kule znalezione na Wawelu, które później przeniesiono do Muzeum Czapskich.

Z biegiem lat Planty zaczęły odgrywać ważną rolę społeczną i patriotyczną, goszcząc uroczystości narodowe i festyny. Jednak były też świadkiem mniej radosnych wydarzeń, takich jak zastrzelenie zdrajcy Ignacego Zajączkowskiego w 1847 roku, co zapamiętano na jednym z pobliskich drzew. Oprócz wzniosłych momentów, Planty miały problemy z dewastacją przez konie wojskowe oraz wypas bydła, co wymagało interwencji miejskich władz.

Wśród twórców Plant w Krakowie wymienia się Feliksa Radwańskiego oraz Floriana Straszewskiego. Straszewski nie tylko zarządzał pracami, lecz także zabezpieczył finansowanie z własnych funduszy i utworzył specjalny fundusz na utrzymanie Plant, zapisując miastu sumę 3000 dukatów holenderskich.

Atrakcje i pomniki na Plantach w Krakowie

Z czasem Planty stały się nie tylko parkiem miejskim z drzewami i krzewami ale również galerią sztuki pod gołym niebem. Dla wzbogacenia Plant zdecydowało się ustawiać na nich najróżniejsze rzeźby- Po śmierci Straszewskiego, w 1871 roku Rada Miasta Krakowa postanowiła uhonorować go pomnikiem na Plantach. Wybrano projekt Edwarda Steblika – prosty obelisk z medalionem. Budowa trwała długo, rozpoczęta w 1873 roku, zakończyła się odsłonięciem pomnika dopiero 5 sierpnia 1875 roku.

Obelisk Straszewskiego nie jest uznawany za pierwszy pomnik na Plantach. To obelisk, a nie rzeźba. Pierwszą rzeźbą na Plantach została ufundowana przez Henryka Jordana rzeźba Lilii Wenedy, bohaterki dramatu Juliusza Słowackiego z 1839 roku. Pomnik ten symbolizuje patriotyzm i dążenie do wolności. Pierwszy pomnik Lilli Wenedy, wykonany z wapienia pińczowskiego przez Feliksa Dauna i odsłonięty w 1884 roku, przedstawiał postać grającą na harfie. Pomnik ten został uszkodzony i w 1897 roku zastąpiony brązowym posągiem autorstwa Alfreda Dauna, ukazującym Wenedę w dynamicznej pozie.

Na plantach znajdują się też oczywiście inne starsze i nowsze obiekty. Wśród pomników, figur czy rzeźb można wymienić figurę Matki Bożej Łaskawej z 1771 roku i pierwotnie stała nad bramą wejściową na dawny cmentarz przy kościele Mariackim. Po likwidacji cmentarza została zakupiona przez kapucynów i umieszczona u wylotu ul. Kapucyńskiej, a od 1941 roku stoi u wylotu ul. Jagiellońskiej. Na Plantach znajduje się tak zwana Latarnia zmarłych (Kapliczka św. Gertrudy) z 1710 roku, kapliczka ta stała przy dawnym szpitalu i kościele św. Sebastiana. Znajduje się obok skrzyżowania ulic św. Gertrudy i św. Sebastiana, za hotelem Royal.

Na Plantach stoi też pomnik Grażyny i Litawora. Upamiętniający Adama Mickiewicza pomnik Alfreda Dauna został odsłonięty w 1884 roku. Znajduje się przy ul. Poselskiej. Stoi tu też pomnik Jadwigi i Jagiełły z 1886 roku, zaprojektowany przez Karola Knausa i wykonany przez Oskara Sosnowskiego upamiętnia 500-lecie unii polsko-litewskiej.

Pomnik Harfiarza (Bojana) z 1886 roku, dzieło Piusa Welońskiego, został wykonany w Rzymie, a fundatorem był Konstanty Wołodkowicz. Znajduje się obecnie nad stawem pomiędzy Barbakanem a ul. Sławkowską.

W latach 1856-1859 powstawał pomnik Tadeusza Rejtana. Został odsłonięty dopiero w 1890 roku. Autorem był Teodor Zakrzewski. Pomnik został zniszczony przez burzę w 1946 roku, a następnie odtworzony przez Czesława Dźwigaja i odsłonięty ponownie w 2007 roku.

Na Plantach stał też pomnik Fryderyka Chopina. Była to rzeźba autorstwa Władysława Marcinkowskiego przy wylocie ul. św. Tomasza na Planty od 1890 do 1931 roku. Została rozebrana z zamiarem postawienia większego monumentu, który nigdy nie został postawiony.

Pomnik Mikołaja Kopernika wykonany przez Cypriana Godebskiego z 1900 roku. Pierwotnie stał na dziedzińcu Collegium Maius, a od 1953 roku znajduje się przed Collegium Witkowskiego przy ul. Gołębiej.

Pomnik Artura Grottgera został stworzony przez Wacława Szymanowskiego w 1901 roku i odsłonięty w 1903 roku. Pomnik znajduje się między Pałacem Sztuki a ul. Dunajewskiego.

Atrakcją na Plantach jest staw z fontanną. Powstał w 1904 roku. To niewielki zbiornik wodny w stylu japońskim z fontanną i łukowatym mostkiem. Znajduje się niedaleko Barbakanu.

Wśród pomników na Plantach można wymienić też popiersie Michała Bałuckiego. Dzieło Tadeusza Błotnickiego z 1911 roku, umieszczone za kościołem św. Krzyża.

Obok Barbakanu w 1945 roku powstał Cmentarz i pomnik żołnierzy radzieckich projektu Marcina Bukowskiego i Karola Muszkieta. W 1997 roku został przeniesiony na cmentarz wojskowy przy ul. Prandoty.

W 1976 roku powstał pomnik kardynała Sapiehy według projektu Augusta Zamoyskiego, przed kościołem franciszkanów przy ul. Franciszkańskiej. Pomnik Tadeusza Żeleńskiego odsłonięto w 1985 roku, autorstwa Edwarda Krzaka, znajduje się między ul. Podzamcze a ul. Poselską.

Pomnik zajść krakowskich 1936 – Upamiętniający robotników zamordowanych w marcu 1936 roku, znajduje się przy skrzyżowaniu ulic Szpitalnej i Basztowej. Pomnik obejmuje głaz z tablicą oraz krzyż postawiony po 1989 roku.

Nazwa Plant

Skąd nazwa Planty? Od splantowania dawnych murów miejskich.

 

Pomnik płk. Narcyza Wiatra „Zawojny” – Stworzony przez Bronisława Chromego, autora rzeźb o dyskusyjnej urodzie, w 1992 roku, upamiętnia komendanta VI okręgu Batalionów Chłopskich. Stoi przy skrzyżowaniu ulic Dominikańskiej i św. Gertrudy.

Na podstawie projektu Marii Jaremy z 1949 roku, wykonany przez Wandę Czełkowską, odsłonięty w 2006 roku przy ul. Franciszkańskiej pomnik-fontanna Fortepian Chopina, również niezbyt urodziwy.

Jednym z nowszych pomników na Plantach jest pomnik Jana Matejki zaprojektowany przez prof. Jana Tutaja, odsłonięty 12 listopada 2013 roku, znajduje się po zachodniej stronie Barbakanu.

Pomnik-ławeczka polskich matematyków Stefana Banacha, twórcy Lwowskiej Szkoły Matematycznej, oraz Ottona Nikodyma – Dzieło prof. Stefana Dousy, odsłonięte 14 października 2016 roku, znajduje się w okolicach ul. Podzamcze.

Na Plantach znajdują się też skwery imienia niektórych postaci związanych z Krakowem oraz ławeczki z tabliczkami z nazwiskami patronów. Wśród atrakcji Plant wymienić można też altanę koncertową. Krakowskie planty podzielone są na osiem ogrodów przy których znajdują się na przykład place zabaw.

Spacerując po Plantach w Krakowie zobaczyć można wyłożony kamieniem przebieg dawnych murów miejskich oraz tabliczki upamiętniające miejsca w których znajdowały się dawne baszty.

Choć piękne są obecne Planty, to jednak zniesienie tych baszt i murów fortecznych jest dla Krakowa niepowetowaną szkodą. Zachowawszy te pamiątki, byłby Kraków jedynym w Europie grodem o jednolitym charakterze. Ten błąd musi być nauką na przyszłość, aby z niszczeniem starych budowli być ostrożnym

Powiązane wpisy:

Dworek Jana Matejki w Krzesławicach cennik i zwiedzanie Czołg w Nowej Hucie. Czołg IS-2 na osiedlu Górali Park Tetmajera parking dojazd i atrakcje Kopiec Kościuszki parking. Gdzie zaparkować? Łagiewniki Wieża Widokowa. Cennik i informacje Wieża Ratuszowa w Krakowie. Cennik biletów i zwiedzanie Błonia w Krakowie dojazd i parking. Jaki obwód? Kiedy konkurs szopek w Krakowie? Data konkursu 2024 Gdzie w Krakowie można wejść na dach? TOP miejsc z widokiem